Sezon grzewczy, kiedy nasila się problem smogu. Na Dolnym Śląsku – podobnie jak w wielu innych częściach Polski – głównym źródłem zanieczyszczeń są bowiem piece i kotłownie używane do ogrzewania mieszkań i domów.

Czym jest smog?

Smog to mieszanina szkodliwych substancji, które wytwarzają się na skutek nieefektywnego spalania paliw takich jak węgiel, benzyna albo drewno. Największe zagrożenie dla zdrowia stanowią:

• Pyły zawieszone PM2,5 i PM10, których nazwa pochodzi od średnicy cząsteczek wyrażanej w μm. Warto zaznaczyć, że ludzki włos ma średnicę około 60 μm. Mikroskopijne rozmiary cząsteczek pyłów zawieszonych sprawiają, że przenikają one do górnych dróg oddechowych oraz płuc. Ich obecność skutkuje stanami zapalnymi, alergiami, astmą, a nawet nowotworami gardła, krtani i płuc.
• Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), czyli związki chemiczne złożone z atomów węgla i wodoru. Jedną z grup WWA są benzopireny, które mają działanie rakotwórcze, a ponadto wywołują bóle głowy, nerwowość, podrażnienia skórne, spadek odporności i osłabienie.

Ponadto w skład smogu wchodzą dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla i ozon. Obecność tych substancji przyczynia się do przedwczesnych zgonów. W ramach projektu „Life Apis”, realizowanego na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, Krzysztof Skotak i Łukasz Adamkiewicz przeprowadzili badania w 14 dolnośląskich gminach. Ze zgromadzonych przez nich danych wynika, że 13% zgonów, do których doszło tu w latach 2008-2015 było związanych właśnie ze złym stanem powietrza.

Sytuacja na Dolnym Śląsku w 2016 i 2017 r.

Dolny Śląsk od lat należy do regionów, w których do przekroczenia dopuszczalnych norm szkodliwych substancji dochodzi szczególnie często. Dotyczy to między innymi pyłu PM10, którego poziom nie powinien przekraczać 50 µg/m3. Poniższe wykresy przedstawiają stężenie PM10 odnotowane przez trzy wybrane stacje pomiarowe w styczniu 2016 i 2017 r.

Wykres 1. Poziom PM10 w styczniu 2016 r. odnotowany przez stacje pomiarowe w Wałbrzychu, Wrocławiu i Ząbkowicach Śląskich

Wykres 2. Poziom PM10 w styczniu 2017 r. odnotowany przez stacje pomiarowe w Wałbrzychu, Wrocławiu i Ząbkowicach Śląskich

źródło: https://demo.dacsystem.pl/

Jak widać, poziom pyłu zawieszonego PM10 był w styczniu 2017 r. niższy niż rok wcześniej, jednak we wszystkich trzech miastach nadal wielokrotnie dochodziło do przekroczenia jego dopuszczalnych norm. W stacji pomiarowej Wrocław-Korzeniowskiego średnia miesięczna wartość tego pyłu spadła zaledwie z 63 do 62 µg/m3.

Pod względem stężenia PM2,5 sytuacja nie wygląda lepiej. Dozwolony poziom tego pyłu ustalony został na 25 µg/m3. O tym, jak często dochodziło do przekroczenia tych norm w styczniu 2016 i 2017 r. świadczą poniższe wykresy.

Niestety obecnie styczeń ryzuje nam podobne wykresy. Początek stycznia nie tylko na Dolnym Śląsku, ale w całej Polsce obfituje w dni ze znacznie przekroczonymi normami powietrza. Dnia 12 stycznia 2018 roku stężenie pyłu PM10 wynosi we Wrocławiu od 50-120 µg/m3 w zależności od rejonu miasta.

Wykres 3. Poziom PM2,5 w styczniu 2016 r. odnotowany przez stacje pomiarowe w Jeleniej Górze i Wrocławiu

Wykres 4. Poziom PM2,5 w styczniu 2017 r. odnotowany przez stacje pomiarowe w Jeleniej Górze i Wrocławiu

źródło: https://demo.dacsystem.pl/

Działania samorządowe i obywatelskie zmierzające do eliminacji smogu

Mieszkańcy Dolnego Śląska są świadomi złego stanu powietrza w swoim regionie, dlatego działania ukierunkowane na poprawę sytuacji inicjowane są zarówno przez władze samorządowe, jak i przez samych obywateli. Przejawem aktywności mieszkańców jest powstawanie na Dolnym Śląsku instytucji, które zajmują się monitorowaniem smogu i organizowaniem akcji, mających na celu poprawę stanu powietrza.

W 2017 r. działania zmierzające do podniesienia jakości powietrza koncentrowały się między innymi na pracach nad uchwałą antysmogową. Zgodnie z projektem, który trafił do Sejmiku Województwa Dolnośląskiego dzięki podpisom zebranym przez aktywistów, do 2024 r. z Wrocławia miałyby zniknąć wszystkie piece opalane węglem i drewnem. Ustawa nie została jeszcze podpisana, ale prawdopodobnie dojdzie do tego jeszcze w tym roku. W 2018 r. jednym z najważniejszych zadań będzie zatem opracowanie metod, które umożliwią realizację zapisów uchwały w sposób odpowiadający wszystkim obywatelom miasta.

W ostatnim czasie istotnym wydarzeniem było też rozpoczęcie programu KAWKA 2017, w ramach którego mieszkańcy Wrocławia mogą otrzymać dotacje na wymianę pieców węglowych na bardziej ekologiczne źródła ogrzewania. Niestety, chociaż jest to ważny krok na drodze do eliminacji smogu, to skala przeprowadzonych działań jest niewystarczająca. Dostępne środki umożliwiły wymianę około tysiąca pieców, podczas gdy ich liczba sięga 40-50 tysięcy. Niezbędne jest zatem znalezienie funduszy, dzięki którym z Wrocławia zniknie więcej pieców, emitujących do atmosfery niebezpieczne substancje.

Prawdopodobnie w 2018 r. działania aktywistów skupią się również na kwestii komunikacji. Ze spalin samochodowych pochodzi bowiem ponad 15% pyłów zawieszonych oraz duże ilości tlenków azotu i węgla. Już jakiś czas temu zwrócono uwagę na to, że wprowadzenie bezpłatnych przejazdów komunikacją miejską mogłoby ograniczyć ruch samochodowy, a w rezultacie poprawić jakość powietrza we Wrocławiu.

Jak chronić się przed smogiem?

Zanieczyszczenia znajdujące się w powietrzu stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia, dlatego konieczne jest zapewnienie sobie skutecznej ochrony przed smogiem. Jednym z najprostszych sposobów jest usuwanie zanieczyszczeń z domu lub mieszkania przy pomocy oczyszczacza powietrza, na przykład jednego z modeli marki Klarta., która oferuje niedrogie i bardzo skuteczne urządzenia o niecodziennym wyglądzie. Niektóre urządzenia łączą funkcję oczyszczacza i nawilżacza, dlatego mają jeszcze lepszy wpływ na stan powietrza. W zależności od posiadanych filtrów oprócz smogu są w stanie eliminować także brzydkie zapachy i inne szkodliwe substancje, w tym alergeny. Ilość urządzeń dostępnych na polskim rynku jest dość duża, tak więc w celu podjęcia właściwej decyzji warto zapoznać się z rankingiem oczyszczaczy powietrza: www.ranking-oczyszczaczy.pl. W dniach dużego natężenia smogu po mieście najlepiej przemieszczać się w maseczce antysmogowej, która chroni przed wdychaniem niebezpiecznych zanieczyszczeń. Ceny masek wahają się w granicach od kilku do kilkuset złotych.